માતૃભાષા દિવસ

                          માતૃભાષા દિવસ

મિત્રો, 21મી ફેબ્રુઆરી, એટ્લે કે માતૃભાષા દિવસ !, માતૃભાષા દિવસ? આવો પણ કોઈ દિવસ હોય? હા, હોય ને ! જે પણ વિષય કે વસ્ત્તુ, જેની આપણને જરૂર છે, પણ જરૂરિયાત સાહજિક રીતે સમજાતી નથી તેને દિવસના રૂપમાં મનાવવાથી તેના અસ્તિત્વ વિષેની સભાનતા જાગે છે અને આપણી અણસમજ માટે આપણને મનોમંથન કરવા પણ પ્રેરે છે.

શું તમે ક્યારેય અમદાવાદમાં સાબરમતી-ગાંધીઆશ્રમની મુલાકાત લીધી છે? જો ના લીધી હોય તો સમય કાઢીને ચોક્કસ મુલાકાત લેજો જ. ગાંધીજીએ કહેલાં ઘણાં સુવાક્યો આશ્રમની દિવાલો પર મૂકેલા છે, તેમાનું એક મને ખરેખર સ્પર્શી ગયું. ગાંધીજીએ કહેલું કે,

”તમામ દેશોની સંસ્કૃતિઓની હવા મારા ઘરની આજુબાજુ બને તેટલી છૂટથી ફૂંકાતી રહે, પરંતુ કોઈપણ સંસ્કૃતિ મને મારી સંસ્કૃતિના પાયામાથી ઉખાડી નાખે તે મને મંજૂર નથી.”  

પરદેશી ભાષા શીખવી એ એક સારી વાત છે, આજના ગળાકાપ સ્પર્ધાત્મક યુગમાં અંગ્રેજી જેવી ભાષા પર પ્રભુત્વ હોવું એ કારકિર્દીમાં સફળતા માટે ખુબજ જરૂરી છે.  પણ કારકિર્દી બનાવવાના મોહમાં, માતૃભાષા કે જે વ્યક્તિની એક ઓળખાણ છે, તે વાંચતાં-લખતા-વાંચતાં પણ ન આવડે એ ખરેખર શરમની વાત છે. માતૃભાષા શીખવામાં કે તેનો ઉપયોગ કરવામાં નાનમ અનુભવવી અથવા કોઈ માતૃભાષાનો ઉપયોગ કરતો હોય તો એને પોતાનાથી નીચો ગણવો એ ખરેખર તુછ્છ માનસિક પરિસ્થિતીની નિશાની છે.

થોડા મહિનાઓ પહેલા, એક સુપ્રસિદ્ધ મંદિરે દર્શનાર્થે જવાનું થયું. આ મંદિરના આંગણમાં એક સરસ ધાર્મિક પુસ્તકો અને વસ્તુઓનું વેચાણ કેન્દ્ર આવેલું છે, જ્યાં ઘણા ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક પુસ્તકો વગેરે વેચાતા મળે છે. કોઈક મનપસંદ ધાર્મિક પુસ્તક મળે તો ખરીદુ, એ હેતુથી હું તે કેન્દ્રમાં ગયો અને ત્યાં ગોઠવેલા જુદા-જુદા પુસ્તકો જોવા લાગ્યો. એટલામાં એક ગુજરાતી શિક્ષિત બહેન પોતાની દસેક વર્ષની દીકરી સાથે પુસ્તકાલયમાં પ્રવેશ્યા.  તેમણે પોતાની દીકરીને ધર્મનું મૂળભૂત જ્ઞાન મળે તે હેતુથી એક ધાર્મિક પુસ્તક વિષે ગુજરાતી ભાષામાં પૃચ્છા કરી. વેચાણ કેન્દ્રના અધિકૃત ભાઈએ એ પુસ્તક લાવીને પેલા બહેનને આપ્યું, જે ગુજરાતી ભાષામાં હતું, એટલે કે બહેનની માતૃભાષામાં હતું. બહેને કીધું કે તેમને એ પુસ્તક અંગ્રેજી ભાષામાં જોઈએ છે કારણકે તેમની દીકરી, ગુજરાતી ભાષા (કે જે તેની માતૃભાષા છે) વાંચી શકતી નથી.!!! અંગ્રેજી ભાષામાં તે પુસ્તક ઉપલબ્ધ ન હોવાથી, બહેને તે પુસ્તક ખરીદ્યું નહીં અને નિરાશ થઈને વેચાણ કેંદ્રમાથી પરત ફર્યા. મે, એક માતા કે જે પોતાની દીકરીને અંગ્રેજી ભણાવીને કદાચ દીકરીનું વ્યક્તિત્વ ઘડવામાં સફળ થઈ રહી હતી, પણ સંસ્કારનો વારસો આપવામાં નિષ્ફળ થતી જોઈ ! ધર્મનું જ્ઞાન આપવા ઇચ્છતી માતા, દીકરીના જીવનનું ઘડતર કરવામાં એક પગથિયું ચૂકી ગઈ હોય એમ મને લાગ્યું. શું તેમને ખબર પણ હશે કે તે પોતે આ એક જરૂરી પગથિયું ચૂકી ગયા છે? કે પછી એની જરૂરિયાત સાહજિક રીતે સમજ્યા જ નહીં હોય? જે પણ હોય, પણ આ પ્રસંગે મને વિચારતો કરી દીધો. શું તેમના કુટુંબમાં આ છેલ્લી જ પેઢી હશે જે ગુજરાતી લખી-વાંચી શકતી હશે? હવે પછીની પેઢીઓનું ગુજરાતી ભાષાનું જ્ઞાન કેટલું હશે? તેમની દીકરીની જો આ સ્થિતિ હોય તો એ દીકરી મોટી થઈને પોતાના દીકરા-દીકરીને શું તે વારસામાં માતૃભાષા ક્યાંથી આપી શકશે? આ પ્રશ્ન જો તેમનો કૌટુંબિક જ હોત તો સારું હોત કે એ ફક્ત કોઈ એક કુટુંબ પૂરતો મર્યાદિત રહેત, પણ આજે તો આ પ્રશ્ન સામાજિક સ્વરૂપ ધારણ કરતો જોવા મળે છે. ઠેર-ઠેર એવા બાળકો જોવા મળે છે કે જે માતૃભાષા વાંચી-લખી નથી શકતા. ભારતના મહાનગરોમાં વસતા કુટુંબો અને બિન-નિવાસી ભારતીય કુટુંબો માટે આ સામાજિક પ્રશ્ન વધુ વણસે તેવી શક્યતા વધારે છે. વ્યક્તિત્વનું ધડતર અનિવાર્ય છે જ, પણ એટલું જ અનિવાર્ય વ્યક્તિના ચારિત્ર અને સાંસ્ક્રુતિક ઘડતરનું છે. વ્યક્તિત્વના ધડતરમાં, માતા-પિતાની સાથે-સાથે મિત્રો, શાળા-કોલેજો અને સમાજ પણ ભાગ ભજવે છે, પણ બાળકની સાંસ્ક્રુતિક ઘડતરની જવાબદારી તો માતા-પિતા એ જ લેવાની રહી. બાળકોને વારસામાં ફક્ત મકાન-મિલકત જ નહીં, માતૃભાષા અને સાંસ્ક્રુતિક પરંપરા પણ આપવી ખુબજ આવશ્યક છે જે એક સામાજિક અને કૌટુંબિક જવાબદારી જીવતાજોત નિભાવવી જરૂરી છે. હા, શાળા-કોલેજો સ્વૈચ્છિક રીતે આ દિશામાં, માતૃભાષાનો વિષય, ભણતરના દરેક માધ્યમમાં, ફરજિયાત પણે દાખલ કરીને પરિવર્તન લાવી શકે એમ છે.

આ વાતની અગત્યતા કદાચ એટલી સહજ રીતે દરેકને સમજાય એમ નથી...માટે જ માતૃભાષા દિવસનો સહારો લેવો જ રહ્યો.

                                                            - આશિષ હરિવદન શેલત

Translation :-

                                Matrubhasha Divas

Friends, February 21st, a day, that is called “Matrubhasha Divas“ !, Matrubhasha Divas ? Is there any such day? Yes, why not ?! Any subject or a thing that we need, we may not understand its necessity intuitively, then by celebrating it in the form of a day, we become more aware about its existence and the same motivates us to think over our ignorance about it.

Have you ever visited Sabarmati-Gandhi Ashram in Ahmedabad? If not, takeout some time from your busy schedule and do visit. Many connotations of Mahatma Gandhi are laid on the walls of the ashram, one of them which really touched my heart is.., 

" I do not want my house to be walled in on and all sides and my windows to be stuffed. I want the cultures of all the lands to be blown about my house as freely as possible, but I refuse to be blown off my feet by any. “

Learning many languages,including foreign languages, is good for career building in today's era of cut-throat competition, but it is a matter of shame if you do not know reading & writing your own mother tongue. Feeling inferior while using mother tongue or looking down at someone using mother tongue is a sign of a tiny mentality.

A few months ago, I happened to visit a legendary temple. There is a nice shop in the courtyard of the temple, where many religious and spiritual books and things are sold. Thinking that I might get my favorite religious book in the shop, I entered started looking at different books arranged in the shelf. 

After a while, an educated lady entered the shop with her daughter. She inquired in Gujarati language about a religious book, which she wanted to buy for her daughter. I could make out, her mother tongue was Gujarati. The official person of the shop brought the book, which was written in Gujarati. The lady said that she wanted the book in English because her ten year old daughter could not read Gujarati  (which is her mother tongue).!!! The English version of the book was not available in stock, hence both of them left the shop without buying the book. I saw a mother, perhaps succeeding in building personality but failing in transferring inheritance of culture to her daughter, a transfer of culture which must take place from one generation to other for its survival. The mother who wanted to give knowledge of religion perhaps missed a step in shaping her daughter's life. Would she even know that she has missed this necessary step? Or she did not even feel the necessity of it ? Whatever the case, but this incidence kept me thinking. Would she be the last generation in her family who reads Gujarati? How much knowledge Gujarati language would her coming generations have? When this is the situation of her daughter, how come she can transfer Gujarati as mother tongue to her children in future? Had this question been restricted only to a family, it would have been better, but today the question is taking a social form. Everywhere we see many children who cannot read and write in their mother language. The situation for Indian families living in metro cities and Non-Resident Indian (NRIs) families is even worse. Personality development is essential and a key part of career enhancement, but at the same time character and culture is equally essential. Friends, school-colleges, society and parents play a part in personality development, but when it comes to cultural developments, parents have to take the responsibility for inheritance of culture. Do not only give property and money in inheritance, but imparting cultural tradition and knowledge of mother tongue in inheritance is an important social and family responsibility.Yes, if schools or colleges take interest, by making mother tongue as a compulsory subject, can bring change in this direction.

The importance of this point may not be understood by everyone so easily and intuitively ... therefore support of “Matrubhasha Divas" is essential.

                                                   - Ashish Harivadan Shelat

#matrubhasha #matrubhashadivas #mothertongue #motherlanguage